Hipnoza

Hipnoza, inaczej niż mesmeryzm, miała wielu ojców. Samo pojęcie wprowadził James Braid, lecz oparł się na praktykach wielu poprzedników. Początkowo wywoływał on stan hipnotyczny nakazując osobie wpatrywać się w błyszczący przedmiot.

Zgodnie z manierą epoki (XIX wiek – scjentyzm) Braid starał się być bardzo „naukowy”, dlatego tłumaczył zjawisko hipnozy w czysto neurofizjologiczny sposób, jako rodzaj reakcji układu nerwowego na monotonne bodźce. Później wprowadził pojęcie sugestii. Nie było tu jednak miejsca na fluidy i jakiś specyficzny wpływ hipnotyzera. Wszystko odbywało się „subiektywnie”, na poziomie mechanizmów mózgowych pacjenta

Hipnoza to stan psychiczny (dokł. stan zmienionej świadomości), pośredni między snem a jawą, charakteryzujący się wzmożoną podatnością na sugestię. Termin hipnoza pochodzi od greckiego słowa hipnos, czyli sen. Hipnoza, chociaż niekiedy bardzo przypomina sen – snem nie jest. Dowodzą tego badania elektroencefalograficzne mózgu. Inną częstotliwość mają bowiem fale mózgowe człowieka śpiącego, inną rozbudzonego, a jeszcze inną zahipnotyzowanego (stan głębokiego odprężenia, relaksu). Stan hipnotyczny jest naturalnym stanem umysłu występującym u ludzi często podczas dnia. Jest pogłębionym stanem koncentracji – a poprzez to ograniczeniem spostrzegania tego, co jest poza polem koncentracji. Jest jak światło latarki zapalonej nocą – wyostrza widzenie tego, na co skierowana jest uwaga, resztę informacji pozostawiając w mroku.

Pionierem badań naukowych nad hipnozą był neurolog Jean-Martin Charcot. Do dzisiaj badania te są prowadzone w wielu ośrodkach naukowych, stosujących wiele technik diagnostycznych od EEG po obrazowanie NMR. Dane zebrane z użyciem EEG pozwoliły dokładniej zdefiniować stan hipnozy. W obrazie EEG mózgu człowieka, wyróżnia się cztery podstawowe fale mózgowe, które są elektrycznymi impulsami o określonej częstotliwości, przebiegającymi przez cały mózg:

• fale β – o częstotliwości 14-32 Hz – które odpowiadają stanowi zagrożenia lub intensywnego, świadomego wysiłku umysłowego

• fale α – o częstotliwości 7-14 Hz – odpowiadające stanowi wyciszenia i relaksu – np. podczas słuchania spokojnej muzyki

• fale θ – 4-7 Hz – odpowiadające stanowi głębokiego relaksu

• fale δ – 3-4 Hz – występujące podczas części faz snu.

Jedna z fizjologicznych definicji stanu hipnotycznego głosi, że występuje on wtedy, gdy udaje się „wyłączyć” wszystkie typy aktywności mózgu oprócz dolnego zakresu fal α i górnego zakresu fal θ – a zatem w mózgu zahipnotyzowanej osoby występują wyłącznie fale o częstotliwości 6-10 hz i nie ma śladów fal β. Zdominowanie pracy mózgu przez dolny zakres fal α powoduje, charakterystyczne dla tego stanu efekty kataleptyczne i somnabulistyczne – a więc brak odczuwania bólu (tzw. hypnoanestezja) i brak świadomej kontroli nad częścią własnego ciała – zwłaszcza nad kończynami. Niektóre teorie głoszą, że następuje też swoiste zastąpienie roli funkcji fal β falami θ – dzięki czemu w stanie hipnotycznym pozostaje się podatnym na sugestię i można bezwolnie wykonywać polecenia osoby, która zdoła przejąć kontrolę nad tą częścią aktywności mózgu pacjenta. Zwykle przez mózg człowieka przebiegają naraz impulsy o różnych częstotliwościach, z jednym dominującym. Np: w stanie normalnego relaksu dominują fale α ale obecne też są fale β i θ. Z kolei w stanie świadomego wysiłku umysłowego oprócz fal β są też obecne fale α.

Hipnoterapia (terapia przy pomocy hipnozy) istnieje do dzisiaj i jest jedną z cennych metod psychoterapii. Ma przy tym wiele wariantów. Podstawowe rozróżnienia dotyczą głębokości transu hipnotycznego. Dawniej stosowano głównie trans głęboki, w przypadku, którego po wybudzeniu występowała niepamięć zdarzeń z sesji. Obecnie często stosuje się płytszą hipnozę, a więc stan zbliżony do głębokiego relaksu. W tym przypadku pacjent pamięta przebieg sesji. Specyficzne metody hipnoterapii to hipnoza ericsonowska oraz regresing hipnotyczny.